Vrijdag 06 december 2013

Blog - Op woensdag werd het nieuwste boek van Fred van Slogteren (74) in de nieuwe Tourstad Utrecht gepresenteerd, in aanwezigheid van talloze bekende, maar vooral ook minder bekende Nederlandse Tourhelden. Van Slogteren heeft inmiddels al heel wat lijvige boeken over de wielersport op zijn naam staan, waaronder biografieën van Peter Post, Jan Janssen, Joop Zoetemelk en Jan Raas, alsmede een Jubileumboek over de KNWU. Zijn laatste bijdrage aan de geschiedschrijving van de Nederlandse wielersport mag echter gerust zijn magnum opus genoemd worden. Eind november kwam bij Uitgeverij Sylfaen, een nieuwe uitgeverij van met name sportboeken, het eerste deel uit van wat een trilogie moet worden onder de naam ‘Als je de Tour niet hebt gereden’. Alle delen hebben dezelfde schitterende cover (een detail van een schilderij van Gina Edwards) en bevatten biografieën van alle Nederlandse renners die ooit deelnamen aan de Tour de France, van 1938 tot en met 2014. Deel 2 (1972-1988, De Nederlandse gloriejaren) volgt in juni 2014 en het derde deel (1989-2013, In afwachting van nieuw succes) zal in november 2014 verschijnen.

De werkelijkheid overtreft de fantasie

In het eerste deel worden in bijna vijfhonderd pagina’s de loopbanen - en verdere levens - beschreven van honderd renners in de periode van 1938 tot 1972, van Antoon van Schendel tot Cees Koeken. In zijn voorwoord raakt Jakhals Erik Dijkstra meteen de roos als hij schrijft dat de verhalen in dit boek lezen als een mini-roman. Als je al die schitterend geïllustreerde biografieën achter elkaar leest, kom je tot de conclusie dat de werkelijkheid de fantasie vaak overtreft. En dat is vooral het geval met de verhalen uit de oertijd van het Nederlandse wielrennen die in dit eerste deel aan bod komen. De eerste Nederlandse coureurs die naar de Tour de France werden afgevaardigd waren pioniers in de ware zin van het woord. Niets bleef hen bespaard en de kans op succes was ongeveer net zo groot als het vinden van een speld in een hooiberg.

Speelbal van het lot

Wat je in de verhalen tot het eind van de jaren vijftig vooral opvalt is dat de renners vaak een speelbal waren van het lot. Ze kwamen over het algemeen uit grote en arme gezinnen, met name uit Brabant en de Randstad, waar het leven voor de gewone man en vrouw sappelen was. Omdat hun opleiding zich vaak beperkte tot de lagere school was de wielersport een middel om zich aan hun karige milieu te ontworstelen. Maar die strijd werd vaak gedwarsboomd door ziekte, pech, oneerlijk spel en een maatschappelijk kader waarin opwaartse mobiliteit bepaald geen sinecure was. Het waren de jaren van crisis, oorlog en wederopbouw, waarin de structuren gestold waren in een verzuilde samenleving die maar weinig kans op individuele ontsnapping bood. Dat kwam pas aan de orde in de roerige jaren zestig.

Verhalen vol steenpuisten

Maar omdat de ontwikkeling van de wielercultuur achterliep op die van de rest van de samenleving, komt de emancipatie van de Nederlandse coureur pas in deel 2 (niet toevallig ook het meest succesvolle tijdperk van het oranje cyclisme) aan bod. Misschien zijn daarom de verhalen in dit eerste deel wel het meest interessant en zeker het ontroerendst. De meeste coureurs die Fred van Slogteren voorgoed onsterfelijk heeft gemaakt in dit boek, deden maar één of twee keer mee aan de Grande Boucle. Het zijn verhalen vol steenpuisten aan het zitvlak (wat kwam die derde bal vaak voor in deze jaren, waarin de verzorging van de renners nog op een uiterst laag pitje stond), ontelbare lekke banden, kapotte wielen en gebroken kaders (reservemateriaal bestond niet of nauwelijks), ondeskundige en dictatoriale ploegleiders (vaak journalisten die het er maar een beetje naast deden en soms zelfs gewoon in Nederland verbleven tijdens de Tour), allerhande stimulerende middelen (wie niet meedeed was gezien), uitblijvende inkomsten en ander malheur.

 

Dreigbrief uit Parijs

Het leest inderdaad als een roman, maar dan wel een met vaak een slechte afloop. Toch werden er ook nog wel eens goede resultaten behaald. Dat begon al bij de eerste deelnemers, de volledig verfranste broers Van Schendel en de Belgische ‘Ollander’ Theofiel Middelkamp. De stoere Zeeuw uit Kieldrecht eiste zelfs de eerste ritzege in de Tour voor zich op. Na de oorlog was het echter tot begin jaren vijftig huilen met de pet op. Onder leiding van Joris van den Bergh en zijn opvolger Ru de Grood waren de prestaties zo lamentabel dat de KNWU zelfs een brief vanuit Parijs ontving waarin gedreigd werd dat Nederland geen invitatie meer zou ontvangen als het niet rap wat beter zou gaan. Pas toen de KNWU met de geslepen ex-renner Kees Pellenaars in zee ging, werd het tij gekeerd. In 1951 greep Wim van Est in de rit van Agen naar Dax als eerste Nederlander de gele trui. En toen hij een dag later gekleed in dat tricot een bocht miste in de afdaling van de Aubisque was de Tour de France in Nederland een niet meer kapot te krijgen begrip.

Met vallen en opstaan

Met vallen en opstaan (en in het geval van Wim van Est moest je dat letterlijk nemen) kwam er in ons land een wielercultuur tot stand, met de Tour de France als jaarlijks terugkerend hoogtepunt. Nu Utrecht in 2015 voor de vijfde keer het Grand Départ mag organiseren telt Nederland zelfs de meeste Tourstarts buiten Frankrijk. De Tour, die moet je minstens eenmaal in je carrière gereden hebben. In zijn voorwoord haalt Van Slogteren dan ook twee renners naar voren die het grote avontuur in Frankrijk nooit hebben beleefd en die dus ook niet voorkomen in dit Gotha van de Nederlandse wielersport. Piet de Vries en Jan van der Horst misten door omstandigheden op een haar na een start in de Tour de France. En hoewel ze allebei vrede hebben met hun verdere leven, blijft deze sportieve omissie toch altijd een beetje knagen. Want als je de Tour niet hebt gereden… ben je niet echt wielrenner geweest. Fred van Slogteren is er meesterlijk in geslaagd om dat gevoel in zijn boek handen en voeten te geven.

 

‘Als je de Tour niet hebt gereden’

Uitgeverij Sylfaen (Lobith, 2013)

496 blz, rijk geïllustreerd (€ 24,95)

ISBN: 978-94-6217-066-7; NUR: 491